[b]KIẾN TRÚC KINH THÀNH HUẾ[/b]

Kinh thành Huế được xây dựng gần 30 năm (từ 1803 đến 1832), là một dãy thành lũy dài cao 6,60m, dày 21m, với chu vi gần 9.000m. Trên mặt thành ngày xưa có tới 24 pháo đài. Bên ngoài, dọc theo bờ thành có hào sâu bảo vệ. Kinh thành liên lạc với bên ngoài qua 8 cửa trổ theo 8 hướng: Chính Ðông, Chính Tây, Chính Nam, Chính Bắc, Tây Bắc, Tây Nam, Ðông Bắc, Ðông Nam. Ngoài ra hai bên Kỳ Ðài còn có hai cửa Thể Nhơn và Quảng Ðức. Ngoài ra còn có hai cửa bằng đường thủy ở hai đầu sông Ngự Hà là Ðông Thành Thủy Quan và Tây Thành Thủy Quan. Phía Hoàng Thành ở góc đông bắc có một thành nhỏ, thời Gia Long gọi là Thái Bình, đến thời Minh Mạng đổi thành Trấn Bình Ðài có chu vi gần 1km, bên ngoài có hào rộng ăn thông với hào của Hoàng Thành.

Theo nguyên tắc địa lý phong thủy của Ðông Phương và thuyết âm dương-ngũ hành của Dịch học. Kinh thành quay mặt về hướng Nam, dùng núi Ngự Bình làm tiền án và dùng 2 hòn đảo nhỏ trên sông Hương (Cồn Hến - Cồn Dã Viên) làm rồng chầu hổ phục (Tả Thanh Long - Hữu Bạch Hổ) để bảo vệ đế đô. Dòng Sông Hương chảy ngang trước mặt dùng làm Minh Ðường. Bốn mặt kinh thành đều được bao bọc bởi hệ thống sông ngòi gọi là sông Hộ Thành.

Kinh thành hay Phòng thành

Năm 1802 vua Gia Long khởi công xây dựng Hoàng thành và Tử Cấm thành. Năm 1805 mới bắt đầu xây dựng Kinh thành, quy mô diện tích rất lớn 520ha, chu vi 10km. Đặc biệt vận dụng kiểu kiến trúc phòng ngự Vauban của Pháp. Phòng thành Huế tạo những đường dích dắc, gồm các hệ thống: luỹ, pháo đài, giác bảo, đoạn thành nối hai pháo đài, tường bắn, phản pháo, phòng lô, hào, thành giai... Đây là một loại thành luỹ đã được áp dụng ở nhiều địa phương nước Pháp và các nước lân cận. Khi xây dựng kinh thành, 8 làng phải dời đi và hai đoạn nhánh Sông Hương là Bạch Yến và Kim Long đã bị lấp. Vòng thành có 10 cửa lớn đường bộ, hai đường thuỷ và kỳ đài; thành cao 6,6m, rộng 21m xây gạch bên ngoài kiên cố có dãy hào sâu gọi là Hộ Thành hà. Trong Kinh thành còn có những công trình kiến trúc: lục bộ, nha viện, Quốc Tử giám, Quốc Sử quán, quần thể kiến trúc hồ Tịnh Tâm, Khâm Thiên giám, Trần Bình đài, Tàng Thơ lâu, Kỳ đài...

Thật sự kiểu thức này cũng đã được áp dụng khi xây dựng thành Gia Định (1791) do ông Olivier de Puymanuel giỏi về kiến trúc và kỹ sư Leburn đã thiết kế giúp chúa Nguyễn Ánh. Kinh thành Huế xây thời Gia Long và vua kế vị Minh Mạng đã xây tiếp các thành: Hà Nội, Cao Bằng, Lạng Sơn, Bắc Ninh, Sơn Tây, Hưng Yên, Hưng Hoá, Nam Định, Thanh Hoá, Vinh, Đồng Hới, Quảng Trị, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hoà, Yên Hòa, Vĩnh Long... cũng đều theo phong cách Vauban, một phong cách xuất hiện sớm ở châu Á.

Hoàng thành

Thành gần hình vuông, mỗi cạnh 606m. Trong đồ án hơi lệch về phía Nam của Kinh thành, có một cửa chính Ngọ Môn (Nam), Hòa Bình (Bắc), Hiển Nhơn (Đông) và Chương Đức (Tây). Theo trục dũng đạo, từ cửa Ngọ Môn vào điện Thái Hoà là nơi thiết đại triều và tiếp sứ thần, có nhiều cầu, hồ liên tục và những phương môn bằng đồng nguy nga tráng lệ. Khu vực thờ cúng tổ tiên có: Triệu miếu, Thái miếu, Hưng miếu, Thế miếu, điện Phụng Tiên, Cửu đỉnh, các cung Diên Thọ (các bà mẹ vua ở), cung Trường Sanh (các bà nội vua ở), các kho tàng, vườn Thượng Uyển ... Ngọ Môn và Hiển Lâm các là hai công trình kiến trúc đồ sộ, độc đáo tuyệt mỹ của kiến trúc truyền thống Huế.
Ở trong lòng Kinh thành, Hoàng thành và Tử cấm thành được gọi chung là Ðại Nội. Hoàng Thành dùng để bảo vệ khu vực các cơ quan lễ nghi, chính trị quan trọng nhất của triều đình và các điện thờ. Tử Cấm thành bảo vệ nơi làm việc, ăn ở và sinh họat hàng ngày của nhà vua và gia đình..

Ðược xây dựng từ 1804-1833, Ðại Nội có mặt bằng xây dựng theo hình gần vuông, mặt trước và mặt sau dài 622m, mặt trái và phải 604m. Thành xung quanh xây bằng gạch (cao 4,16m, dày 1,04m), bên ngoài có hệ thống hộ thành hào, gọi là Kim Thủy Hồ, để bảo vệ thành. Mỗi mặt trổ một cửa để ra vào: Ngọ Môn (trước), Hòa Bình (sau), Hiển Nhơn (trái), Chương Ðức (phải). Cửa chính của Ngọ Môn chỉ dành cho vua đi.

Với hơn 100 công trình kiến trúc đẹp, mặt bằng Ðại Nội chia thành nhiều khu vực khác nhau:

•Từ Ngọ Môn đến Ðiện Thái Hòa làm nơi cử hành các lễ lớn của triều đình.
•Triệu Miếu, Thái Miếu, Hưng Miếu, Thế Miếu và Ðiện Phụng Tiên là nơi thờ các vua chúa nhà Nguyễn.
•Cung Diên Thọ và Cung Trường Sanh là nơi ở của Hoàng Thái Hậu và Thái Hoàng Thái Hậu.
•Phủ Nội Vụ là nhà kho tàng trữ đồ quý, xưởng chế tạo đồ dùng hoàng gia.
•Vườn Cơ Hạ và Ðiện Khâm Văn là nơi các Hoàng tử học tập và chơi đùa
•Tử Cấm Thành: Có mặt bằng cũng gần vuông, cao 3,7m, mặt trước và sau dài 324m; mặt trái và phải
dài 290m. Quanh thành trổ 10 cửa. Ðại Cung Môn là cửa chính ở mặt tiền chỉ dành cho vua ra vào, hiện nay đã hư hại hòan toàn. Bức bình phong to rộng dăng ngang sau lưng đIện Cần Chánh (nơi vua làm việc hàng ngày) là dấu hiệu cho biết thế giới sau đó chỉ dành riêng cho vua và gia đình. Trong đó có hàng trăm cung nữ và hàng chục thái giám thường trú để phục vụ hoàng gia. Trong khu vực này có gần 50 công trình kiến trúc vàng son lộng lẫy bao gồm: điện Càn Thành (nơi vua ở), điện Khôn Thái (nơi vợ chính vua ở), Duyệt Thị Ðường (nhà hát), Thượng Thiện (nơi nấu ăn cho vua), Thái Bình Lâu (nơi vua đọc sách),.điện Quang Minh (nơi ở các hòang tử), điện Trinh Minh (nơi các hòang hậu ở), điện Kiến trung, vườn Cẩm Uyển...
[size=18]


Ngọ Môn

Là cổng chính của Đại nội, xây dựng 1833, thời vua Minh Mạng. Ngọ Môn được xây dựng trên mặt bằng hình chữ U và hệ thống Ngũ Phụng lâu chia thành 9 bộ mái lớn nhỏ, cao thấp, nhấp nhô trông rất đẹp mắt để tránh sự nặng nề của công trình kiến trúc hình khối
tương đối đồ sộ. Hệ thống nền đài xây dựng bằng vật liệu cứng (đá thanh, gạch, đồng) nhưng nhờ tạo dáng mềm mại, bố trí hài hoà, trau chuốt khéo léo nên trông rất nhẹ nhàng. Các lối đi trổ xuyên thâu nền đài thành như đường hầm dài. Tổng thể Ngọ Môn đồ sộ nguy nga, hùng tráng, nhìn xa như một lâu đài tráng lệ phản ánh trình độ cao của các công trình sư, kiến trúc sư thời Minh Mạng. Ngọ Môn là một công trình kiến trúc tiêu biểu, xuất sắc của triều Nguyễn nói riêng và kiến trúc cổ VN nói chung.

Điện Thái Hòa

Trong Đại nội, cung điện quan trọng nhất là điện Thái Hoà. Điện nằm ở điểm trung tâm trong quy hoạch tổng thể mặt bằng hệ thống các công trình kiến trúc cung đình kinh đô Huế. Nơi đây đặt ngai vàng, biểu tượng thiêng liêng của chế độ quân chủ. Về phong cách kiểu thức, kiến trúc ở Kinh đô Huế khác hẳn những triều đại trước thuộc văn hoá Thăng Long. Điện Thái Hoà cũng như nhiều điện khác trong Đại nội được thiết kế theo kiểu thức nhà kép, gọi là trùng thiềm điệp ốc (mái chồng lên nhau, nhà nối liền nhà), nhà trước và nhà sau của điện nằm trên một mặt nền và nối liền nhau bằng một hệ thống vì kèo thứ ba, một hệ thống trần nằm cong nên thường gọi là trần vỏ cua hay thừa lưu. Điện Thái Hoà là một ngôi điện lớn, uy nghi tráng lệ nhất trong quần thể kiến trúc cung đình xưa còn tồn tại ở Huế, nó mang chủ đề tư tưởng của kiến trúc Kinh đô Huế và chế độ quân chủ nhà Nguyễn. Đây là một công trình kiến trúc có thể xem là chuẩn mực về cấu trúc phong cách như những cung điện miếu thờ của kiến trúc cung điện triều Nguyễn theo kiểu trùng thiềm điệp ốc.

Điện Long An (nay là Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế)

Trên phương diện kiến trúc cổ, đây là một công trình có giá trị thẩm mỹ cao của nhà Nguyễn, kiến trúc điện Long An là một tòa nhà kép, gọi là trùng thiềm điệp ốc, hệ thống vì kèo trần vỏ cua được chạm trổ rất tinh tế. Không gian rộng, có chiều sâu, tạo sự thâm nghiêm chung quanh toà nhà; tòa nhà tuyệt đối không xây vách mà chỉ dựng toàn cửa bằng khoa lồng kính để tiếp nhận ánh sáng, mái bao che chung quanh 3 tầng, ở giữa là hàng cổ diềm được trang trí hàng cột hiên đứng xuống mặt sàn nhà không từ trên nền. Điện Long An được trang trí hình ảnh và thơ văn nhiều nhất. Nội thất có bảy mươi mốt ô hộc trang trí theo lối nhất thi nhất hoạ với chất liệu óng ả cẩn xà cừ, ngà xương. Đặc biệt trên hệ thống bản đố nhà trong, hai bên có hai vách gỗ, có 56 chữ Nho được sắp xếp hình Bát Quái và dùng để hồi văn liên hoàn có thể đọc thành 64 bài thơ thất ngôn và ngũ ngôn khác nhau do vua Thiệu Trị sáng tác. Điện Long An là một công trình nguy nga, tráng lệ và thanh nhã bởi những bàn tay khéo léo của các nghệ nhân được xem là một cung điện đẹp nhất ở Huế và VN. Điện thuần túy bằng chất gỗ, không vàng son như thường thấy ở các cung điện khác.

Hiển Lâm Các

Là một công trình kiến trúc độc đáo cao ba tầng bằng gỗ duy nhất, trông rất kỳ vĩ trang nghiêm, có 12 mái, 4 cột chính chạy suốt chiều cao khoảng 13m , diện tích mặt bằng rộng 300m2. Trên nền các tầng thu nhỏ dần, tạo thành cấu trúc khối đơn giản, đẹp và duyên dáng nhưng có vẻ tôn nghiêm. Chức năng chính được xem như đài tưởng niệm để ghi nhớ công lao của các vua nhà Nguyễn được thờ ở Thế miếu. Hệ thống kết cấu con sơn là một kiểu thức của kiến trúc cổ VN nhưng đã có sự phát triển mới. Trang trí nội thất cũng như ngoại thất rất tinh tế, đẹp hài hòa với không gian thiên nhiên tươi đẹp, những cây cổ thụ rợp bóng mát quanh năm. Hiển Lâm các có giá trị về kỹ thuật lẫn thẩm mỹ tạo hình.

Hệ thống kiến trúc ở Ðại Nội đã được hoạch định theo những nguyên tắc chặt chẽ, đăng đối: chia ra các vị trí tiền, hậu, tả, hữu, thượng, hạ, chiêu mục tất cả đều nhất quán. Nó thể hiện những khái niệm về triết lý chính trị Nho giáo phương đông. Phần lớn các công trình kiến trúc ở đây đều làm bằng gỗ quý , nhưng cũng không chịu đựng nổi với thiên tai, khí hậu khắc nghiệt hàng thế kỷ qua và các cuộc chiến tranh tàn phá nặng nề. Cho nên một số công trình đã bị hư hỏng, các di tích quý này hiện nay đang được Nhà nước quan tâm đầu tư kinh phí để phục hồi, tôn tạo lại từng bước.